Nomenklatura węglowodorów alifatycznych

Nazwy prostym n-alkanom nadajemy zgodnie z przytoczoną już wcześniej tabelką. Przypomnijmy ją ponownie:

Liczba	Liczebnik grecki	Alkan
1	mono (hen)*	metan
2	di (do)*	etan
3	tri	propan
4	tetra	butan
5	penta	pentan
6	heksa	heksan
7	hepta	heptan
8	okta	oktan
9	nona	nonan
10	deka	dekan
11	undeka	undekan

Liczba	Liczebnik grecki	Alkan
12	dodeka	dodekan
13	trideka	tridekan
20	ejkoza	ejkozan
21	henejkoza	henejkozan
22	dokoza**	dokozan
30	triakonta	triakontan
40	tetrakonta	tetrakontan
80	oktakonta	oktakontan
100	hekta	hektan
300	trikta	triktan
1000	kilia	kilian

Alkany

Spróbujmy nazwać pokazany już jakiś czas temu związek:

Nazwy węglowodorów rozgałęzionych nazywamy jako pochodne alkanu, który stanowi łańcuch główny, czyli najdłuższy łańcuch węglowy w cząsteczce. W naszym przypadku jest to trzyczłonowy łańcuch, czyli mamy tu do czynienia z pochodną propanu.

Następnie numerujemy łańcuch tak, aby suma numerów atomów węgla przy podstawnikach (są to tzw. lokanty) była jak najmniejsza. W naszym przykładzie nie ma to znaczenia (→ dalej):

Odnajdujemy podstawniki i nazywamy je. W naszym przypadku podstawnikiem jest grupa metylowa. Podstawnik zapisujemy przed nazwą razem z lokantem (numerem atomu węgla go którego podstawnik jest przyłączony).

A teraz inny związek:

Czasami łańcuch główny może nie być tak łatwy do odnalezienia. Trzeba zawsze się dobrze przyjrzeć i ewentualnie zmienić kształt cząsteczki. Nasz związek jest pochodną pentanu.

Numeracja atomów węgla w tym łańcuchu powinna być "od prawej do lewej", ponieważ 2 + 3 = 5 jest mniejsze od 3 + 4 = 7. Liczby te to numery atomów węgla w łańcuchu głównym, czyli lokanty.

Odnajdujemy podstawniki, nazywamy je (ponownie grupy metylowe) i wstawiamy do nazwy z lokantami. Jeśli podstawnik występuje dwa, trzy itd. razy, to wystarczy dopisać di, tri, tetra itd. Nie należy zapominać o lokantach (→ dalej).

Teraz kilka przykładów.

Ryc. 9. Pamiętaj o prawidłowym odnalezieniu łańcucha głównego, wymieniaj podstawniki alfabetycznie

Ryc. 10. Podstawniki złożone ogarniaj nawiasem i rozpoczynaj nową numerację od miejsca, w którym podstawnik przyłącza się do łańcucha głównego (4-izopropyloheptan)

Ryc. 11.Pamiętaj o zachowaniu alfabetycznej kolejności podstawników

Halogenoalkany

Zasady są praktycznie identyczne. Kwestia tylko innego podstawnika. Elementy zapisane w poniższej nazwie jasnoszarą czcionką są zbędne i nie powinny być zapisywane, lecz mogą dla lepszej czytelności.

Tak samo lokanty w sytuacji, kiedy nie ma innej możliwości należy pominąć jeśli jasne jest o jaki związek chodzi.

Alkeny i alkiny

Charakterystyczne dla alkenów i alkinów, o czym dowiesz się dokładniej trochę później, są wiązania wielokrotne, czyli odpowiednio podwójne dla alkenów i potrójne dla alkinów.

Pozycję wiązania wielokrotnego zapisujemy w nazwie przed końcówką oznaczającą wiązanie i z lokantem niższego atomu węgla, przy którym znajduje się to wiązanie, czyli:

W nawiasie podano stary sposób zapisu położenia wiązania wielokrotnego. Nie sprawdza się on już tak łatwo w tym przypadku:

Zauważ, że dodaliśmy tylko dwa wiązania do wzoru na Ryc. 12, która była ulepszeniem Ryc. 11. Dodanie tych wiązań spowodowało zmianę kierunku numeracji łańcucha (zsumuj lokanty, aby to sprawdzić - lokanty wiązań również się wliczają).

Dalsza nomenklatura pochodnych alkanów będzie omawiana na bieżąco przy każdej omawianej grupie związków (→ alkohole, aldehydy, ketony itd...).