Afiksy
Przedrostki i przyrostki to fundament słowotwórstwa w języku międzynarodowym, a słowotwórstwo to najlepsza część esperanta, więc czas poznać te wszystkie ciekawe zagadnienia. Pokażemy jak od słowa 'uczyć' przejść do słowa 'dyrektorka szkoły', będziemy tylko dostawiać literki :).
Prefiksy
Prefiksy, czy jak kto woli, przedrostki, dodajemy na początek wyrazu. Oto ich lista:
| prefiks | znaczenie | przykłady | |
|---|---|---|---|
| bo- | pokrewieństwo poprzez ślub | frato - 'brat' | bofrato - 'szwagier' |
| dis- | określa akcję w wielu kierunkach | doni - 'dać' | disdoni - 'rozdać' |
| ek- | rozpoczęcie, chwilowość czynności | kanti - 'śpiewać' | ekkanti - 'odśpiewać' |
| eks- | coś co jest już nieaktualne | edzo - 'mąż' | eksedzo - 'były mąż' |
| fi- | określa brzydotę lub naszą niechęć | viro - 'mężczyzna' | fiviro - 'łajdak/brzydal' |
| ge- | osobnicy obu płci | edzo - 'mąż' | geedzoj - 'małżonkowie' |
| mal- | odwrotność, przeciwieństwo | bela - 'piękny' | malbela - 'brzydki' |
| mis- | błąd, nieporozumienie | kompreni - 'rozumieć' | miskompreni - 'nie zrozumieć się' |
| pra- | duża odległość w czasie | avino - 'babcia' | praavino - 'prababcia' |
| re- | powrót | diri - 'mówić' | rediri - 'powiedzieć ponownie' |
Sufiksy
Sufiksy (przyrostki) dodajemy na końcu wyrazu, pamiętając by dany wyraz posiadał końcówkę właściwą dla jego części mowy. Oto lista sufiksów:
| sufiks | znaczenie | przykłady | |
|---|---|---|---|
| -aĉ | pogarda, obrzydzenie | domo - 'dom' | domaĉo - 'rudera' |
| -ad | powtarzalność czynności | uso - 'użycie' | usado - 'używanie' |
| -aĵ |
|
|
|
| -an | członek grupy | Krakovo - 'Kraków' | krakovano - 'krakowiak' |
| -ar | zbiór | arbo - 'drzewo' | arbaro - 'las' |
| -ĉj | zdrobnienie imion męskich | Petro - 'Piotr' | Peĉjo - 'Piotruś' |
| -ebl | możliwość, zdolność | vidi - 'widzieć' | videbla - 'widoczny' |
| -ec | pojęcie, rzecz abstrakcyjna | amiko - 'przyjaciel' | amikeco - 'przyjaźń' |
| -eg | powiększenie, wzmocnienie | krii - 'krzyczeć' | kriegi - 'wrzeszczeć' |
| -estr | szef | urbo - 'miasto' | urbestro - 'burmistrz' |
| -et | zmniejszenie, osłabienie | arbaro - 'las' | arbareto - 'lasek' |
| -ej | miejsce danej czynności | lerni - 'uczyć się' | lernejo - 'szkoła' |
| -em | skłonność, chęć do czegoś | laboro - 'praca' | laborema - 'pracowity' |
| -er | cześć większej całości | ĉeno - 'łańcuch' | ĉenero - 'ogniwo' |
| -id | potomstwo, dziecko | hundo - 'pies' | hundido - 'szczenię' |
| -ig | działać na czymś | pura - 'czysty' | purigi - 'czyścić coś' |
| -iĝ | działać na sobie | pura - 'czysty' | puriĝi - 'czyścić się' |
| -il | narzędzie | tranĉi - 'kroić' | tranĉilo - 'nóż' |
| -in | rodzaj żeński | avo - 'dziadek' | avino - 'babcia' |
| -ind | coś wartościowego, dobrego | legi - 'czytać' | leginda - 'warte przeczytania' |
| -ing | pochwa, etui na coś | sabro - 'szabla' | sabringo - 'pochwa na szablę' |
| -ist | fach, zawód | maŝino - 'maszyna' | maŝinisto - 'maszynista' |
| -nj | zdrobnienie imion żeńskich | Mario - 'Maria' | Marinjo - 'Marysia' |
| -uj |
|
|
|
| -ul | osobnik danej cechy | riĉa - 'bogaty' | riĉulo - 'bogacz' |
| -um | gdy inne sufiksy nie pasują | vento - 'wiatr' | vetumi - 'wietrzyć' |
Zastosowanie
Zaczynamy od słowa lerni, czyli 'uczyć się'. Kolejno dostawiamy sufiksy:
lern-i - 'uczyć się'
lern-ej-o - 'szkoła'
lern-ej-estr-o - 'dyrektor szkoły'
lern-ej-estr-in-o - 'dyrektorka szkoły'
Prawda, że łatwe? Zapraszam teraz do ćwiczeń gramatycznych :) W razie pytań, piszcie śmiało na altopalo@o2.pl.